„Tôi tin kính đức Chúa Thánh Thần, được sinh ra bởi đức Chúa Cha – và bởi đức Chúa Con (tiếng La-tinh: „filioque“)“. Đức Chúa Thánh Thần chỉ được sinh ra bởi đức Chúa Cha, hay còn cả „bởi đức Chúa Con“, như trong kinh Tin Kính mà Giáo Hội Công Giáo vẫn tuyên xưng? Đấy là một trong những điểm mấu chốt đã làm cho các giáo hội đông phương và tây phương phân rẽ từ một ngàn năm nay.
Katholisch.de, ngày 07.11.2018
Có thể sắp tới đây các Giáo Hội Anh Giáo sẽ bỏ đoạn „filioque“ ra khỏi kinh Tin Kính. Ủy Ban Đối Thoại giữa Anh Giáo và các giáo hội chính thống đông phương (AOOIC) vừa phổ biến tài liệu „The Procession and Work of the Holy Spirit“ (Sự xuất hiện và công trình của Chúa Thánh Thần), trong đó họ đề nghị Anh Giáo nên bỏ nó đi.
Trong tài liệu này AOOIC khẳng định rằng, phần tuyên tín „filioque“ chỉ được thêm vào sau, chứ trong nguyên bản tuyên tín của công đồng Ni-xê không có đoạn này; và việc thêm vào đã không được một công đồng đại kết nào cho phép cả. Tài liệu cũng cho hay, trong khi các giáo hội đông phương từ xưa tới nay vẫn không công nhận điểm tuyên tín này, thì cộng đoàn anh giáo, vì được hình thành từ Giáo Hội Công Giáo, vẫn giữ nó cho đến nay, nhưng truyền thống anh giáo vẫn coi filioque như là „một thêm thắt bất thường thiếu quy chế nền tảng“.
Tài liệu trên AOOIC đã soạn xong trong năm 2017. Nó được các phía kí kết trong tháng Mười 2018 và nay được phổ biến nhân cuộc họp thường niên của Uỷ Ban, năm nay tại Libanon. AOOIC được hình thành năm 2001, để bàn thảo những những vấn nạn liên quan tới giáo huấn về Thiên Chúa và về đức Ki-tô giữa các cộng đoàn anh giáo và chính thống giáo đông phương, trong đó có cả giáo hội Kốp (công giáo). Trước đó họ cũng đã đạt được một số quan điểm chung về những câu hỏi căn bản liên quan tới đức tin ki-tô giáo. Ngay năm 1976 người ta cũng đã đạt được sự đồng thuận về filioque với các giáo hội chính thống bi-săng-tin tại cuộc họp ở Moskau. Thời đó các thành viên anh giáo của Uỷ Ban cũng đã đề nghị cộng đoàn anh giáo nên bỏ điểm này ra khỏi bản Kinh Tin Kính của họ. Nhiều lần tại đại hội Lambeth - đại hội của tất cả các giám mục anh giáo - người ta cũng đã yêu cầu các giáo hội thành viên bỏ điểm này. Nhưng nghị quyết này chỉ được một vài giáo hội thi hành mà thôi.
Filioque là một trong những luận điểm thần học nền tảng đã đưa tới cuộc đại phân lí (Großes Schisma) năm 1054, qua đó Thượng Phụ ở Konstantinop và Giáo Tông ở Roma đã dứt phép thông công lẫn nhau. Cho mãi tới nay vấn đề filioque và ưu quyền của giáo tông công giáo vẫn là hai trong số các lực cản khiến giáo hội đông và tây phương chưa hợp nhất trọn vẹn được với nhau. Năm 1965 giáo tông Phao-lô VI. và thượng phụ đại kết Athinagoras đã rút lại vạ tuyệt thông cho nhau.
Các giáo hội công giáo và tin lành cho tới nay vẫn giữ điểm tuyên tín filioque trong Kinh Tin Kính; chỉ có Giáo Hội Công Giáo Cổ tại Đức - một thành phần tách ra khỏi Giáo Hội Công Giáo Đức vì không chấp nhận kết quả biểu quyết của công đồng Vatican I về ơn bất khả ngộ của giáo tông – là không chấp nhận nó. Kể từ công đồng Lateran IV. filioque trở thành một tín điều trong Giáo Hội Công Giáo. Tuy nhiên những cách diễn giải mới của Công Giáo về điểm tuyên tín này đã tương đối hoá í nghĩa của nó, và nhờ đó đã đưa hai cộng đoàn công giáo và chính thống xích lại gần nhau hơn.
Phạm Hồng-Lam dịch
